Þvættingur

27.2.2009 | 17:38

Ég verð að byrja á því að biðjast afsökunar á því hversu löng þessi bloggfærsla er og ég skil að þú nennir ekki að lesa þetta allt. Ástæðan fyrir þessum orðaflaumi er að laugardaginn 21. febrúar s.l. birtist grein í Morgunblaðinu eftir Orra Vigfússon sem ber yfirskriftina "Þorskeldi með varúð". Í greininni lýsir Orri þeirri skoðun sinni að hætta eigi fiskeldi í sjó og telur því til stuðnings til ýmsar ástæður sem fæstar eiga við rök að styðjast. Ég ætla að fara yfir þessa grein hér og til aðgreiningar hef ég það sem Orri skrifar með svörtu letri en athugasemdir mínar eru með bláu.

Fyrirhyggjulaus framtakssemi varð banabiti laxeldis á Íslandi og milljarðar töpuðust í mörgum umferðum. Það byrjar vel. Fyrirhyggjulaus framtaksemi varð ekki banabiti laxeldis á Íslandi. Kunnátta og þekking var til staðar í sjókvíaeldi en sömu þættir voru ekki til staðar í seiðaeldi og því varð seiðaeldið sjókvíaeldinu að falli, öðru fremur. Þá dreg ég í efa að milljarðar hafi tapast í mörgum umferðum.

Því hef ég áhyggjur af ákefð Karls Steinars Óskarssonar (Mbl. Grein 19/2) fyrir þorskeldi og ég fagna því að Brim skuli hafa ákveðið að fara varlega í þessum efnum. Þeir ákváðu ekki að fara varlega, þeir ákváðu að hætta í þorskeldi vegna ónógs framboðs af gæðaseiðum að því að þeir sjálfir segja.

Norðmenn byggðu upp sitt laxeldi með því að fórna laxveiðiánum. T.d. eru svæðin í kringum Bergen, Hörðaland og Harðangur svo illa farin að villti laxinn er þar næstum horfinn og á sér ekki viðreisnar von, mest vegna áhrifa sníkjudýra frá laxeldinu. Það hefur verið sýnt fram á, m.a. með erfðarannsóknum að eldislax hefur engin áhrif á göngu villtra laxa upp í laxveiðiár. Það er líka alrangt að sníkjudýr frá laxeldi hafi útrýmt villtum laxi. Í fyrsta lagi, snýkjudýrin koma frá villta fiskinum og smitast inn í eldið þar sem þau geta magnast upp. Það snýkjudýr sem helst hefur verið áberandi í norsku laxeldi er laxalús en misjafnt er í hversu mikið hún er til vandræða en það er ljóst að hún veldur ekki það miklum vandræðum að hún leggi laxveiðiár í rúst. Hvað sleppingar varðar þá hafa þær alltaf verið að minnka enda vill enginn eldismaður missa fisk úr kvíum en samkvæmt tölum frá Norska sjávarútvegsráðuneytinu voru það aðeins 0,04 prómill, takið eftir prómill, sem sluppu úr kvíum í fyrra.

Fjórar til sex eldiskvíar með um 200.000 eldislaxa hver gefa frá sér svipaðan úrgang og 300.000 manna byggð. Þetta er nú eitt mesta bull sem ég hef heyrt og er dæmi um fullyrðingar sem kastað er fram og ætlast til að fólk, sem ekki hefur kynnt sér málið trúi. Ef Orri er að tala um samskonar eldiskívar og við notum hér í Berufirði, þá er hann að tala um að hámarki 1200 tonna lífmassa Hann er sem sagt að segja að um 1200 tonn af laxi mengi álíka mikið og öll íslenska þjóðin. Það þarf ekki mikla snillinga til að sjá að þetta gengur ekki upp. Maður hreinlega skilur ekki hvernig manninum dettur í hug að setja fram svona vitleysu.

Helga Pedersen, sjávarútvegsráðherra Noregs, berst nú fyrir samskonar uppbyggingu á þorskeldi í Noregi og segir vísindamenn ekkert of góða til að leysa vandamálin þegar þau koma upp. Það er rétt að norska sjávarútvegsráðuneytið styður uppbyggingu þorskeldis í Noregi enda eru menn að vonast eftir því að þorskeldi þar geti í framtíðinni orðið álíka stór iðnaður og laxeldi, þar sem þúsundir starfa hafa skapast í iðnaði sem veltir milljörðum. Það er enda svo, að hlutfall eldisfisks orðið hærra en af villtum fiski í útflutningi Norðmanna. Helga Pedersen hefur hins vegar bent á að greininni verði sett ströng skilyrði til þess að koma í veg fyrir mengun, enda er það sjálfsagt og tiltölulega auðvelt í framkvæmd.

Það eru líka snýkjudýr og óæskileg efni samfara þorskeldinu. Hér er rétt að benda á að þær snýkjudýrasýkingar sem upp kunna að koma í fiskeldi eru í öllum tilfellum tilkomnar vegna smits frá villtum fiski. Eldisfiskurinn býr ekki til sýkinguna, heldur er hún utanaðkomandi en svo getur hún magnast upp í kvíum þar sem þéttleiki er miklu meiri en úti í náttúrunni. Það er því ekki rétt að tala um eldisfisk sem sökudólg í þessu sambandi heldur miklu frekar sem fórnarlamb.

Neytendur vilja frekar villtan þorsk úr sjó sem veiddur er með vistvænum og sjálfbærum hætti. Það hafa verið gerðar margar kannanir og prófanir á því hvort fólki finnst eldisþorskur eða villtur þorskur betri eða hvort yfirhöfuð einhver munur sé á og ekki hefur enn komið fram neitt sem dregur aðra gerðina fram yfir aðra. Margir (og þá ekki síst náttúrverndarsinnar) hafa fagnað því að geta valið á milli eldisþorsks og villts þorsks ekki síst með það í huga að þannig er möguleiki á að vernda villtan þorsk frá ofveiði. Þó að neytandi kaupi villtan fisk út í búð eða á veitingastað, þá hefur hann sjaldnast tryggingu fyrir því að hann sé veiddur með vistvænum eða sjálfbærum hætti.

Já það er rétt hjá Karli Steinari að neytendur hlusta á náttúruverndarsinna og þeir eru tilbúnir til að greiða hátt verð fyrir hágæða villtan og sjálfbæran fisk. Þetta eru nú ekki allir sammála um. Eftirspurn eftir fiski á heimsvísu er að aukast bæði vegna fólksfjölgunar og svo einnig vegna þess að fólk hugsar í auknum mæli um hollustu fisks og fiskafurða.

Varast ber að fara leið Norðmanna sem taka óþarfa áhættu og gætu þess vegna eyðilagt villta þorskstofna við strendur landsins. Ég vil gjarnan forða íslenskum sjómönnum og okkur neytendum frá sambærilegri hættu. Ekki eru notaðir aðrir en staðbundnir stofnar í þorskeldi, hvorki í Noregi, Færeyjum eða Íslandi þannig að erfðamengun getur ekki átt sér stað. T.d. notum við Íslendingar íslenskan stofn í eldinu, enda er ekki leyfilegt að flytja lifandi eldisþorsk eða hrogn hingað til lands. Það er því ekki hætta á því að þorskeldi eyðileggi þorskstofna viðkomandi landa. Svo er það spurning hvort einhver munur er á Færeyskum og Íslenskum þorski. Erfðarannsóknir hafa verið gerðar á stofnum þessara landa og hægt er að greina örlítinn erfðafræðilegan mun en sá munur er það lítill að engin leið er að greina þann mun án viðamikilla rannsókna. Það er því nákvæmlega engin hætta á að fiskveiðar hér við land leggist af vegna þorskeldis. Sá sem heldur slíku fram hlýtur að vera haldinn ofsóknaræði.

Ýmislegt gott er að gerast í fiskeldi á Íslandi og má m.a. benda á Fiskeldi Samherja þar sem bleikja er framleidd í kerum á landi. Það er rétt, bleikjueldi hefur gengið ágætlega hér á landi síðustu árin en það eru þó nokkur fyrirtæki sem stunda það. Það sem einna helst hefur háð bleikjueldinu er hversu markaður fyrir bleikju er takmarkaður, en bleikjan er lítið þekkt tegund á mörkuðum erlendis miðað við aðrar tegundir.

Fyrr eða seinna held ég að allt fiskeldi í sjó verði bannað í norðurhöfum þar sem ekki er hægt að hafa hemil á menguninni og öðrum óheillavænlegum áhrifum frá starfseminni. Þarna eru greinilega miklar ranghugmyndir á ferðinni. Í Noregi eru þúsundi manna sem byggja afkomu sína á fiskeldi og fjöldi byggðarlaga sem eru háð fiskeldi auk þess sem útflutningstekjur af fiskeldi eru það miklar að það væri engan veginn mögulegt. Þá hefur verið greint frá því að fyrir hver eitt hundrað störf sem skapast í fiskeldi verða til 89 störf í hliðargreinum. Og já það er hægt að hafa hemil á menguninni. Ef Orri er að tala um fóðurleifar og annan lífrænan úrgang, þá eru bæði tekin sjósýni og botnsýni til þess að rannsaka uppsöfnun næringarefna og úrgangs og svæði eru hvíld ef kemur í ljós að uppsöfnun þessara efna sé of mikil. Því er það mikilvægt að finna hentuga firði til starfseminnar þar sem m.a. straumar eru hagstæðir til þess að nægileg hreinsun geti orðið. Það er engum til hagsbóta að menga umhverfið og allra síst þeim sem stunda fiskeldi þar sem eldismenn reiða sig m.a. á hreinan sjó til þess að tryggja vöxt og heilbrigði.

Heilbrigðisyfirvöld í Noregi eru nú einnig að átta sig á þessu og nýlega var umsóknum um tvær nýjar þorskeldisstöðvar í Verdals og Levanger svæðunum hafnað. Ástæðan fyrir því að ekki voru settar upp þorskeldisstöðvar á þessum stöðum eru þær að þar eru fyrir laxeldisstöðvar og það þótti ekki ráðlegt að ofhlaða þessa staði enda eru takmörk fyrir því hvað svæði þola mikið eldi og því þarf að hafa takmarkanir þar á. Það þótti heldur ekki ráðlegt að blanda saman þorskeldi og laxeldi í svo miklu mæli.

Ég er ósammála Karli Steinari um að ríkisstjórn Íslands eigi að leggja fram aukið fé til rannsóknar og þróunar á fiskeldi. Það hefur hún þegar gert svo nemur mörgum milljörðum króna seinustu tvo áratugina eða lengur og dæmið hefur aldrei gengið upp. Þarna er Orri kominn í mótsögn við sjálfan sig þar sem hann bendir á það fyrr í greininni að bleikjueldi gangi vel. Stór hluti af þeim styrkjum sem settir hafa verið í fiskeldi hafa einmitt farið í rannsóknir á bleikjueldi. Þá get ég fullyrt að hið opinbera hefur ekki varið mörgum milljörðum í rannsóknir á fiskeldi. Ríkið þyrfti hins vegar að gera það en rannsóknir eru m.a. grunnurinn að því að vel takist til, m.a. með þorskeldi. En betur má ef duga skal og það sem liggur fyrir að þarf að gera til að gera þorskeldi að alvöru iðnaði hér á landi er að byggja fullkomna seiðastöð og rannsaka ástæður affalla.

Nú er komið að því að einkaaðilar sem trúa á þessa framtíð leggi sjálfir fram áhættufé. Það hafa reyndar einkaaðilar gert síðustu ár og hvað þorskeldi varðar nægir að nefna HB Granda, Gunnvöru og Brim sem hafa borið hitann og þungann af uppbyggingu þorskeldis hér á landi auk allra þeirra fyrirtækja sem stunda áframeldi.

Að lokum, ef skoðað er hver skrifar undir, þ.e. Höfundur er formaður NASF, verndarsjóðs villtra laxastofna, verður að lesa greinina hans Orra með þeim gleraugum sem draga úr hlutdrægni hans gegn fiskeldi.